آشنایی با رشته شغلی انفورماتیک پزشکی در کانادا

دانش سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی  (Health Informatics, Medical Informatics, e-Health ) دارای تعاریف متنوعی می‌باشد اما شاید به عنوان تعریفی جامع بتوان گفت که دانشی چند رشته ایست (Multidisciplinary) که از ترکیب علوم مختلف مانند پزشکی و سلامت (Health Sciences) ، کامپیوتر و نرم افزار(Computer Sciences) ،کار و کسب (Business) ، اطلاعات (Information Sciences) و ..... تشکیل شده است و هدف اولیه آن جمع‌آوری، نگهداری، تحلیل، و پردازش اطلاعات در حوزه علوم پزشکی و سلامت است. یک متخصص انفورماتیک پزشکی میتواند از یک نقش کلیدی در زمینه هایی مانند داده کاوی و تصمیم گیری در پزشکی، انفورماتیک تصویر برداری پزشکی، پرونده الکترونیکی سلامت، پزشکی از راه دور، کاربرد تلفن های هوشمند در پزشکی و سلامت، طراحی سیستمهای اطلاعاتی در پزشکی و سلامت، ارزیابی سیستمهای اطلاعاتی، مشارکت در تهیه برنامه ها و نرم افزارهای پزشکی، کاربرد هوش مصنوعی در پزشکی، کاربرد فن آوری اطلاعات در پزشکی،  کاربرد انفورماتیک در رشته های مختلف پزشکی و دندانپزشکی و داروسازی و پرستاری و پیراپزشکی و علوم پایه و .... داشته باشد.

از آنجاییکه علوم مرتبط با پزشکی و سلامت بزرگترین و پیچیده ترین گستره دانش را در دنیای فعلی اطلاعات و دانش فعلی جهان تشکیل می دهند، دانش انفورماتیک پزشکی بصورت دانشی مستقل و آکادمیک شکل گرفته و توسعه یافته است.

رشته دانشگاهی انفورماتیک پزشکی  از دهه هفتاد در اروپا و آمریکا پایه گذاری شد و در حال حاضر نزدیک به هفتاد دانشگاه در سرتاسر جهان، بصورت رسمی این رشته را ارائه می دهند. از لحاظ کاربردی، این دانش در اواسط قرن بیستم با اولین کاربرد های کامپیوتر در علوم پزشکی شکل گرفت و اولین برنامه های هوشمند تشخیصی پزشکی در دهه شصت میلادی (یعنی حدود دهه سی شمسی) نوشته شدند، و اولین بیمارستان الکترونیک در دهه هفتاد (حدود 1350 شمسی) راه اندازی گردید. در ایران نیز این رشته، از سال 1388 همزمان با ورود اولین فارغ التحصیلان این رشته از خارج از کشور، در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا، راه اندازی گردید. در اولین دوره پذیرش این رشته در مقطع دکتری، دانشگاه علوم پزشکی مشهد بصورت مستقل، و دانشگاه شهید بهشتی و تهران، بصورت مشترک، برای پذیرش دانشجو در این رشته مجوز گرفتند.

اما رشته انفورماتیک پزشکی نباید با مدیریت اطلاعات بهداشتی درمانی  (Health Information Management) که بر مدیریت استفاده از داده ها و اطلاعات در سیستم های بهداشتی درمانی تمرکز دارد و یا مهندسی پزشکی (Medical Engineering)  که بر جنبه های سخت افزاری سیستم های پزشکی مانند دستگاه های تصویربرداری پزشکی توجه دارد و بیشتر گرایشی تخصصی از رشته های مهندسی است اشتاه گرفته شود.

در کانادا توسعه و گسترش زیرساخت های بهره گیری از دانش انفورماتیک و سلامت الکترونیک در سال های اخیر با سرعت نسبتا بالا و به شکل پویایی صورت گرفته است. در آوریل سال 1994 شورایی موسوم به (Information Highway Advisory Council) موظف به بررسی زمینه های بکارگیری فن آوری اطلاعات در عرصه های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شد. در سال 1995 این شورا گزارش پایانی خود را به دولت ارائه داد و در آن به 300 مورد از جمله تشکیل شورای مشورتی برای شناسایی زمینه های کاربردی فن آوری اطلاعات و ارتباطات در بخش بهداشت و درمان اشاره شد.

همچنین در سال 1994 نخست وزیر وقت کانادا انجمن ملی سلامت را تشکیل و آنرا موظف به ارائه روش های نوین به منظور بهبود سیستم بهداشت و درمان کشور کرد. این انحمن در گزارشی که پس از سه سال تحقیق و بررسی به دولت ارائه داد توسعه سریع سیستم های درمانی مبتنی بر شواهد که بتواند در فرآیند تصمیم گیری به ارائه دهندگان خدمات و سرویس های درمانی، مدیران ارشد، قانونگذاران، بیماران و عموم به ترتیب مقتضی کمک کند در اولویت قرار داد و به دنبال آن در آگوست سال 1997 وزیر بهداشت و درمان کانادا شورای مشورتی زیر ساخت های بکارگیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات در بخش بهداشت و سلامت کشور را تشکیل و  آنرا موطف کرد که در مدت 18 ماه گزارش نهایی خود را ارائه نماید که در نهایت این شورا تایید کرد بکارگیری فن آوری اطلاعات در بخش بهداشت و سلامت در سطح کشور میتواند کیفیت، دسترسی و کارآمدی ارائه خدمات و سرویس های درمانی را ارتقاء بخشیده و اهداف زیر را دنبال نماید:

• توسعه چشم اندار ملی بهداشت و سلامت کشور بر پایه فن آوری اطلاعات و شناسایی نیازهای اساسی سیستم
• تهیه دستور کار اقدام به منظور پیاده سازی بخش های اساسی سیستم در سطح کشور
• پیشنهادساز و کارهای همکاری در رسیدن به یک اجماع برای بهره مندی از سیستم یکپارچه  در سطح کشور 
• شناسایی مشکلات و موانع انجام کار و ارائه راه حل ها

و بدنبال آن دفتر (Office of Health and Information Highway) توسط بهداشت کانادا تشکیل و متولی بکارگیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات در سطح کشور با گرایش راهبردی به توسعه دانش انفورماتیک پزشکی و سلامت الکترونیک درسطح کلان شد از طرفی سازمانی موسوم به سازمان توسعه فعالیت های پیشرفته اینترنتی (CANARIE) چشم انداز یک مرکز اطلاعات مجازی در بخش درمان را منتشر کرده و در آن مواردی همچون دسترسی به اطلاعات، امنیت اطلاعات و حریم شخصی سرلوحه قرار داده شد.

در سال 1998 مدیران ارشد بخش بهداشت و سلامت در یک نشست  2 روزه گرد هم آمدند تا موضوع بکار گیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات را به بحث و تبادل نظر بگذرانند و یک سال بعد از آن کمیته زیرساخت های فن آوری اطلاعات و ارتباطات با کارگروههای مختلف و با الویت های زیر شروع به فعالیت کرد.

•  برنامه ریزی سازمانی
•  پزشکی از راه دور
•  حفاظت از اطلاعات شخصی
•  نظارت بر بهداشت و سلامت
•  پرونده سلامت الکترونیک

در سال 2000 دولت فدرال کانادا با حمایت از تشکیل یک سازمان غیر انتفاعی موسوم Canada Health Infoway Inc مبلغ 500 میلیون دلار را برای شتاب بخشیدن به توسعه و بکارگیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات در زمینه پرونده الکترونیکی بیماران سرمایه گذاری کرد این سازمان در سال 2001 تشکیل و فعالیت خود را آغاز کرد. دولت کانادا درسال 2003 مبلغ 600 میلیون دلار و متعاقب آن 100 میلیون دلار دیگر در سال 2004 در این بخش سرمایه گذاری کرد به طوریکه تاکنون بیش 2 میلیارد دلار در راه استفاه از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در بخش پزشکی و سلامت در کشور کانادا سرمایه گذاری شده است. در حال حاضر همه استان های کانادا مشغول فعالیت بر روی پروژه پرونده الکترونیکی بیماران (EHR) هستند و علیرغم پیشرفت های قابل توجه در این زمینه،در همه استان ها اما استان نوا اسکوشیا با راه اندازی سیستم موسوم به (Share) از استان های موفق در بخش پرونده سلامت الکترونیک بیمار بوده است.

 علاوه بر سازمان Canada Health Infoway  که نقش محوری در سطح کشور را بر عهده دارد و  infostructure  پرونده اکترونیکی بیمار (EHR) را  تعیین کرده است و در زمینه تهیه استانداردهای تبادل اطلاعات پزشکی و سلامت فعالیتهای قابل توجهی انجام داده است سازمان های دیگری در سطح استانی و فدرال عهده دار وظایف مختلفی در خصوص بکارگیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات در بخش پزشکی و سلامت  هستند که تعدادی از آنها برای آشنایی دوستان عزیز نام برده میشود:

در سطح فدرال ( کشوری):

Canadian institute for health information (CIHI)  

Canadian institute of health research (CIHR)

Canadian patient safety institute

Accreditation Canada

Canada's Health Informatics Association

در سطح استانی:

در هر استان سازمان هایی فعالیت دارند به عنوان مثال در استان انتاریو eHealth Ontario و  یا در استان بریتیش کلمبیا  Health Shared Services BC (HSSBC)

همانطور که ملاحظه شد برنامه ریزی برای بکار گیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات در کشور کانادا و سرمایه گذاری در این بخش در بیست سال گذشته مورد اهتمام جدی قرار گرفته و پیشرفت های قابل توجهی داشته است و اگرچه در کشوری به وسعت کانادا و با سیستم حکومتی فدرال و استانی وجود سیستم یکپارچه کشوری و پرونده الکترونیک بیمار در سطح کشور در آینده خیلی نزدیک متصور نیست اما پیشرفت در این زمینه قابل توجه و با تمهیدات زیربنایی پیش بینی شده در حال انجام است و شاید به همین دلیل نیاز به کارشناسان دانش سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی به شدت به چشم میخورد و بازار کار خوبی برای آن وجود دارد. در کانادا تحصیل در این رشته از دوره های کوتاه مدت تا مقطع دکتری امکان پدیر است و دانشگاههایی مانند دانشگاه مک مکستر در انتاریو، ویکتوریا در برتیش کلمبیا و دال هاوزی در نوا اسکوشا  از شاخص ترین ها میباشند. اما این دوره ها تنها به سه دانشگاه مذکور محدود نمیشود . برای اطلاع از این دوره ها به تفکیک دانشگاه اینجا کلیک کنید.

همانطور که در ابتدای این مطلب اشاره شد دانش سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی بسیار گسترده بوده و کارشنان شاغل در این رشته در بخش های تخصص مختلفی فعالیت میکنند اما با توجه به  فعالیت در زمینه داده کاوی و تصمیم گیری در پزشکی (DDS)  در مقالات تخصصی بعدی بیشتر به موضوعات مرتبط با این بخش خواهم پرداخت.

امید که این مطلب بتواند دورنمایی از رشته سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی در کانادا را برای علاقمندان به تحصیل و کار در این زمینه فراهم آورد.

رضا 

1 می 2016 ونکوور